M'ïxäwyä'ämpy yï ta tuu'un (23 tuki'iyï)

yï tseen uky jëts nayëte´en yï tsen uupy
ejtp yë tyiuny, kämjotp, tëkjotp oyëmä.
jën yë yïk mëjëp, jä´äx yïk tëpyÏjkpy.
kuwänë yë tsyëkyë
jats ja jëën y´et. mëët ja kyipy jyëptëyëtsiékët.
namay jë jääy yï tiktuntë ejtp

wën jumëjt yïk xëtuny yï äp
namay ja jääytsie miti yä jukyäjtëp ÿa näxwinyet, xiëtuntëp jë äp.
¿jatijts?
ja mëku´uktë yik jämiajtstëp miti të wyëntëkënyëtë.
ja pijy miti xiëëw tsempe´x ja tunp
jakapy, päjpk, mojk, wäxk, jëts jääk jë uts…

-yë´ yä mäsë ejtp ku jë xëëw, jotmay uk nuku jate´en janäjxën jujkyäjtën
-mayjëp nayëte´en yats ëyë. ëyëp yï tsäjps uk jë poop tojkx.
-wa´ yï mëët jyëktsyë jë mi´iky

El caldo mixe y el machucado son comidas rituales en la región

ja tëkäjtën ja xëëw të kyujäy
jats yïk tuny ja misë mä jä käjpxpookxën yïk matsiä´äky
ja pujkäjpxën yïk yäjky yïk käjpx.
namay ja jääytsië nyamyukyëtë.

Ja kaptän ajtstëp ku ja xuxpë xyu'uxtë
Ja yï xiëtuntë ku ja mëj xëëw tsiunyë
nëtuki´iyë ja käjp tatëkëtë yï xëtuunën
Jate'en yë kaptän äjtën säm jë kutunk äjtën

yë kapy xiuxpëtë ja yï xiu´uxtë ku jë xëëw tsiunä´änyë
wën jepy jats ku jë misë tsiunyë ja yi xiu´uxtë tsaptëkakëm
tsimy ëypyë ja kapy miti yïk taxuxp
nayëte´en tajaty tsëky jëts tsujkonë xiu´uxtët.

Kipy xoj të tsiunk pääty
Jats të yïk tsajtsëyë...
Nayëte'en të yïk nëjä'äy.
Tunk pätp yë oyëmä
Namay jë jääy yï tik ëyëtë jats tik tuntë ku jë xëëw uk jë jotmay tsiunyë.

ku ja xëëw tyunyë ja pijy jë kuete
jeky ji yïk tunkaty jats y´ëtnëm
jëën yï kuwänë tsyëjkpy jats tyëpy¨ëkt
jats oy yï oyëmiti´ jäjën yïk mo´ot
jap jë tsäjpts, pu´ts, tsujxk jats jääktë.

ja mëj kutunk miti nyëtanatsiëp jë kajp
xaamkëjxp.
tekäjtstëp tu´uk ämp ja po´
namyëyëtëp ja kyutujk, ja nyëky.
ja näxnëkutunk tëkajtstëp meet ja kutunk miti nyëtanëtëp ja pujx käjp.