M'ïxäwyä'ämpy yï ta tuu'un (23 tuki'iyï)

Xaamkëjxp ja myääy

El caldo mixe y el machucado son comidas rituales en la región

Et näjxwii'nyït

olla de barro con mecate

käjp xëëw

Ja pijyty nukï tsuj ja t'ejxtï, ku ja xËëw ja pyatsyïtï puts pijy ja xyëëw.

yë kapy xiuxpëtë ja yï xiu´uxtë ku jë xëëw tsiunä´änyë
wën jepy jats ku jë misë tsiunyë ja yi xiu´uxtë tsaptëkakëm
tsimy ëypyë ja kapy miti yïk taxuxp
nayëte´en tajaty tsëky jëts tsujkonë xiu´uxtët.

yï tseen uky jëts nayëte´en yï tsen uupy
ejtp yë tyiuny, kämjotp, tëkjotp oyëmä.
jën yë yïk mëjëp, jä´äx yïk tëpyÏjkpy.
kuwänë yë tsyëkyë
jats ja jëën y´et. mëët ja kyipy jyëptëyëtsiékët.
namay jë jääy yï tiktuntë ejtp

*tsëëy yï mokwääy namay yï jääy yit uuktë
yikxon tik nëëtstë.
*jap yï myujxpëtsimy mä jë xë´ëxy
*ja jë puts jëts jë tsuunk, jate´en jë nyëjäjën yit tijx

-yë´ yä mäsë ejtp ku jë xëëw, jotmay uk nuku jate´en janäjxën jujkyäjtën
-mayjëp nayëte´en yats ëyë. ëyëp yï tsäjps uk jë poop tojkx.
-wa´ yï mëët jyëktsyë jë mi´iky